450 miljoen mensen in de wereld worden door geestesziekten getroffen, zowel in de Westerse wereld, als in Afrika. Daarom investeert Artsen Zonder Vakantie al jaren in geestelijke gezondheidszorg.
In de loop der jaren werden al tientallen zendingen naar DR Congo en Burundi georganiseerd met als doel psychisch lijden te verminderen. Een spilfiguur hierin is Veronique Coppin, psychiatrisch verpleegster die onlangs haar 22e zending in het kader van psychiatrische gezondheidszorg voltooide.
Van links naar rechts: dokter Jeanne, Véronique, directrice nursing Médiatrice (CNPK te Burundi)
Zij zijn de verantwoordelijken voor de dienst spoedopname.
Zo’n 15 jaar geleden was Veronique werkzaam als hoofdverpleegkundige op de PAAZ-dienst van Sint-Elisabeth te Zottegem, toen haar collega, psychiater Herwig Colaert, haar begeesterde met zijn verhalen over Afrika. Herwig was reeds expert-vrijwilliger bij Artsen Zonder Vakantie, en had niet veel nodig om Veronique te overtuigen om mee op zending te gaan. Alzo ging er voor de eerste keer in de geschiedenis van Artsen Zonder Vakantie een Belgisch psychiatrisch verpleegkundige mee naar Afrika. Voordien werden enkel psychiaters gestuurd om theoretische zaken te duiden. Hoe in de praktijk om te gaan met deze patiënten, wordt echter beter onderricht door een verpleegkundige; verpleegkundigen staan immers 7 dagen op 7 bij de patiënten.
Als verpleegster ben je de stem van de patiënt – de psychiatrische patiënt kan immers niet altijd verwoorden wat hij voelt en wat er gebeurt – en de ogen van de dokter.
Veronique’s hart voor de psychiatrische gezondheidszorg is groot, zeer groot. Ondertussen heeft ze al 22 zendingen op haar palmares staan, waarvan 10 voor Artsen Zonder Vakantie, en 12 voor Fracarita. De laatste zending dateert van oktober 2022, en vond plaats in 4 verschillende neuro-psychiatrische centra in Burundi en Congo.
Veronique: “Psychiatrische patiënten zijn psychisch zeer kwetsbare mensen, die in een acute of chronische situatie verkeren waarbij ze hulp nodig hebben, maar waarbij je niet kan meten of onderzoeken wat er precies aan de hand is. Wij kunnen geen beroep doen op concrete instrumenten om de ziekte te staven, beschikken niet over cijfers en statistieken waardoor vele patiënten uit de boot vallen, zowel in België als in Afrika. Alleen is het in Afrika nog moeilijker omdat daar weinig specialisten zijn. Wist je dat de meeste Afrikaanse landen slechts beschikken over één psychiater per 500.000 inwoners, terwijl de WHO één psychiater per 5.000 mensen aanbeveelt? De artsen die er zijn, zijn voornamelijk algemeen geneesheren. En omdat er zo weinig artsen zijn, moeten verpleegkundigen vaak de taak van dokters overnemen. Reken daar nog eens bij dat er in Afrika weinig tot geen opleidingen gegeven worden rond deze thematiek, en je begrijpt meteen waarom de noden ginder nog hoger liggen.”
Wij kunnen geen stethoscoop, bloeddrukmeter of scanner gebruiken om de juiste diagnose te stellen. Wij moeten het hebben van communicatie, skills, observatie, interdisciplinair overleg om zo tot een therapeutisch plan te komen.
Interdisciplinair overleg in Ngozi (één van de neuro-psychiatrisch centra in Burundi)
Veronique: “In België en in Afrika zien we dezelfde ziektebeelden (psychose, manie, depressie, alcoholverslaving,…), alleen wordt het in Afrika vaak minder snel een halt toegeroepen – onder andere omdat mensen eerst hun heil zoeken bij traditionele genezers. Hierdoor wordt een manie bijvoorbeeld veel uitgesprokener en moeilijker beheersbaar.
Maar volgens mij worden mensen, eender waar ter wereld, niet graag geconfronteerd met dingen die we niet kunnen oplossen. En daar ligt net het probleem van de psychiatrie; wij kunnen geen mooie resultaten voorleggen, wij kunnen vaak enkel de pijn verzachten. Net daarom is het mijn missie om mij voor deze patiënten te blijven inzetten, zowel in België als in Afrika. We moeten hen aandacht geven, oprecht durven vragen: “Hoe is het met jou?”, en proberen om niet bang te zijn van het antwoord dat we krijgen.”
Veronique: “Tijdens onze laatste zending hebben we ons gefocust op het oprichten van spoedopnames. Dit is een grote stap vooruit. Patiënten komen nu toe op een dienst waar de eerste zorgen toegediend worden en waar ze 48 uur kunnen verblijven tot ze gekalmeerd zijn. Ze krijgen de juiste medicatie toegediend, die maakt dat de acute fase over is, vooraleer ze naar de juiste behandeldienst worden doorverwezen. 20% van de patiënten die in Bujumbura op de spoeddienst terecht komen, kan zelfs meteen naar huis omdat hun crisis door toediening van de juiste medicatie over is.”
Het spoedteam staat voor de ingang van de spoeddienst van Ngozi (één van de neuro-psychiatrisch centra in Burundi)
Ze zeggen soms dat ontwikkelingshulp een druppel is op een hete plaat. Dat is echt niet waar! Het is afstemmen met elkaar en telkens opnieuw herevalueren: Hoe ver staan we? Wat werkt er? Wat werkt er niet? Waar en hoe kunnen we bijsturen? Maar telkens zetten we stappen vooruit; ik heb met eigen ogen de grote ommekeer in de psychiatrie gezien.
